Hiking Counsel

““If you want to be a new man you have to stay in new places, and do new things, with people who never knew you before. If you go back to the same old ways, what else can you be but the same old person?”

― Joe Ambercrombie, The Last Argument of Kings

Αυτοαναφορικά σκεπτόμενος, οι αναβάσεις μου στο Αρτεμίσιο αντικατοπτρίζουν την ορειβατική μου εξέλιξη ανά τα έτη, επειδή ακριβώς έχει τα χαρακτηριστικά να αποτελέσει πεδίο κλιμακούμενης δυσκολίας στη σταδιοδρομία ενός πεζοπόρου. Από την πεζοπορική, νότια «νορμάλ» εκδοχή του, μέχρι την απαιτητική εκδοχή της καθαρής βόρειας κόψης του και τα βορειοδυτικά του λούκια, το εν λόγω βουνό έχει αποτελέσει έναν προσωπικό καμβά, στον οποίο χρόνο με τον χρόνο, βάζω και μια διαφορετική πινελιά, η κάθε μία όλο και πιο περίτεχνη.

Η συγκεκριμένη αφήγηση αποτελεί αποτύπωση στοιχείων και φωτογραφικού υλικού τα οποία συλλέχθηκαν σε διάστημα 5 ετών (2018-2023), κατά τη διάρκεια 10 και πλέον διαφορετικών εξορμήσεων. Είναι αφιερωμένη στην πλέον αισθητική, κατά τη γνώμη μου, εκδοχή του βουνού, στα «Χτένια» του – μια γραμμή που προσεγγίζει την κορυφή από τη βόρεια κόψη και εντυπωσιάζει με τη μαεστρία της χάραξής της. Έχετε κατά νου ότι δεν πρόκειται για μια «καθαρή» πορεία ακριβώς επάνω στην κόψη, αλλά πλησίον και παραλλήλως αυτής, σε γνωστό και σηματοδοτημένο μονοπάτι. Μια πιο pure εκδοχή, θα ενείχε ρίσκο και εντάσσεται, με γνώμονα τη δυσκολία και τον απαιτούμενο εξοπλισμό, στα αναρριχητικά εγχειρήματα.

Εισαγωγή στο Αρτεμίσιο

ἀπὸ τούτου μὲν Οἰνόη χωρίον ἐστὶν Ἀργείοις: ὑπὲρ δὲ Οἰνόης ὄρος ἐστὶν Ἀρτεμίσιον καὶ ἱερὸν Ἀρτέμιδος ἐπὶ κορυφῇ τοῦ ὄρους. ἐν τούτῳ δέ εἰσι τῷ ὄρει καὶ αἱ πηγαὶ τοῦ Ἰνάχου: πηγαὶ γὰρ δὴ τῷ ὄντι εἰσὶν αὐτῷ, τὸ δὲ ὕδωρ οὐκ ἐπὶ πολὺ ἐξικνεῖται τῆς γῆς.

― Παυσανία, Ελλάδος Περιήγησις/Κορινθιακά

Από το λιμάνι του Ναυπλίου, ατενίζοντας στην αντίπερα όχθη του Αργολικού Κόλπου, προς Νέα Κίο και Άργος, θα ξεχωρίσει κανείς στον ορίζοντα δύο ορεινούς όγκους: τον Κτενιά, με τη χαρακτηριστική κορυφογραμμή του, και το γειτονικό Αρτεμίσιο λίγο βορειότερα, που ξεπροβάλλει σαν κερασάκι σε ετοιμόρροπη τάρτα. Κάποτε, σε μια άλλη ζωή, ως εγκλωβισμένος έφηβος στην πόλη του Ναυπλίου, έβλεπα από την οδό Μπουμπουλίνας ορεινούς όγκους που δεν μπορούσα ούτε να κατονομάσω. Τώρα πια, ως εγκλωβισμένος ενήλικος, στο πρωινό μου commute προς το λιμάνι, σηκώνω πάντοτε το βλέμμα μου, να ρίξω μια ματιά στο Αρτεμίσιο της γειτονιάς και να πάρω εικόνα της (σπάνιας) χιονοκάλυψης. Η ζωή είναι ένα ψηφιδωτό πολλών διαφορετικών διαχρονικών προσωπικοτήτων.

To Αρτεμίσιο ζώνεται στα χαμηλά του από δασικά κομμάτια, όπου κυριαρχεί το έλατο και ο ίταμος. Συγκατελέγεται στον χάρτη με τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας, της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, σύμφωνα με την οποία «Χαρακτηρίζεται από βραχώδεις πλαγιές (ορθοπλαγιές), θαμνώνες, καθώς επίσης λιβαδικές εκτάσεις, μικρά οροπέδια, εγκαταλελειμμένες αγροτικές εκτάσεις με πεζούλες και φυτοφράχτες και απομονωμένα δάση κωνοφόρων στα μεγαλύτερα υψόμετρα. Η κύρια ανθρώπινη δραστηριότητα είναι η κτηνοτροφία.» Η φυσική του γεωμορφολογία έχει αλλοιωθεί από τον ορεινό δρόμο Καρυάς – Νεστάνης καθώς και από το δίκτυο δασικών χωματόδρομων που φιδογυρίζουν στις πλαγιές του. Μονολότι τούτο πλήττει τη φυσική ομορφιά και εικόνα του βουνού, προσφέρει πρόσθετες δυνατότητες πρόσβασης, σε περίπτωση ανάγκης. Την επιρροή της ανθρώπινης παρέμβασης στην πανίδα του βουνού θίγει και η σχετική καταγραφή της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας: «Σε ό,τι αφορά τα μεγάλα αρπακτικά της περιοχής, όπως το Aquila chrysaetos, σημαντικότερες απειλές θεωρούνται τα δηλητηριασμένα δολώματα και η λαθροθηρία, αν και η ταρίχευση έχει περιοριστεί τα τελευταία χρόνια. Κτηνοτρόφοι που καταδιώκουν τα είδη αυτά ισχυρίζονται ότι προκαλούν ζημιές στα κοπάδια τους και οι λαθροκυνηγοί ότι έτσι θα προστατεύσουν τα θηράματά τους. Σημαντικά προβλήματα αποτελούν επίσης, η ενόχληση των αρπακτικών στους χώρους όπου φωλιάζουν από τη διάνοιξη δρόμων, καθώς και η παράνομη υλοτόμηση υπερώριμων δέντρων φωλεοποίησης.»

Τους χειμερινούς μήνες, το βουνό είναι παροδικά χιονισμένο. Λόγω των υψηλών θερμοκρασιών της περιοχής και του μικρού σχετικά υψομέτρου του, όσα χιόνια κατακάθονται στις πλαγιές και στην κορυφή του έρχονται και παρέρχονται μέσα στον χειμώνα και πολύ σπάνια παγώνουν.

Από τα σημεία ενδιαφέροντος του Αρτεμισίου, η πηγή στη θέση «Μπρακατσάκι», στη μέση περίπου της απόστασης μεταξύ Καρυάς και Νεστάνης. Μετά την ανάβασή μας, δεν παραλείπουμε να ξεδιψάσουμε και να ρεμβάσουμε στο σημείο, με το εγκαταλειμμένο κτίσμα, που όλοι θα ευχόμασταν να ήταν καφενείο. Ιδανικό μέρος για διανυκτέρευση ανάγκης ή, απλώς, πικ-νικ είναι και το ξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής, λίγα μέτρα πιο πάνω από το Μπρακατσάκι.

Κατά τη διάρκεια της πορείας του προς την κορυφή του Μαλεβού, ο πεζοπόρος θα ανταμειφθεί με όψεις τής εντυπωσιακής κορυφογραμμής του γειτονικού Κτενιά (1.634 μ.), του πληγωμένου Λύρκειου Όρους και, ψηλότερα, των ξακουστών πελοποννησιακών ορεινών όγκων: του Μαινάλου, της Ζήρειας, του Χελμού.

Πρόσβαση, πάρκινγκ και αφετηρία

Η πρόσβαση στο Αρτεμίσιο -από την πλευρά της Αργολίδας- περιλαμβάνει μια σύντομη και ενδιαφέρουσα διαδρομή 30 περίπου λεπτών από την πόλη του Άργους στα αργολικά ενδότερα και ως το ορεινό χωριουδάκι της Καρυάς, σε υψόμετρο 700 μέτρων. Αυτό το παλιό ιστορικό κεφαλοχώρι έχει καταφέρει να διατηρήσει την καλώς εννοούμενη χωριάτικη αισθητική του και να ζωντανεύει τον χειμώνα, με τους διψασμένους για χιόνι Αργείους και Ναυπλιείς να συρρέουν στα ταβερνεία της πλατείας του. Μεγάλη αίγλη γνωρίζει το χωριό και τις ημέρες του καθιερωμένου αγώνα ορεινού τρεξίματος «Artemisio Mountain Run» (AMR), σήμανση του οποίου θα πετύχουμε κατά τις περιηγήσεις μας στο ίδιο το βουνό. Το Αρτεμίσιο σε κάποια σημεία του είναι κατάστικτο από σήμανση διαφόρων περιόδων, περιστάσεων και πρωτοβουλιών, ενώ σε άλλα τμήματά του (ιδίως στην πίσω, αρκαδική πλευρά του) η σήμανση είναι παραμελημένη ή παντελώς απούσα.

Αναλόγως την εποχή, τη φυσική κατάσταση και τη διάθεση, μπορεί κανείς να προσεγγίσει την κορυφογραμμή των Χτενιών με αφετηρία κάποιο από τα δύο πλησιέστερα χωριά (την Καρυά ή τη Νεστάνη) ή να συντομεύσει την πρόσβαση παρκάροντας επί του δρόμου που ενώνει τους δύο οικισμούς. Δύο είναι τα επικρατέστερα σημεία πάρκινγκ και εισόδου στο μονοπάτι, σε αυτή την περίπτωση: είτε στο 37.632473, 22.537128 (όπου συναντάμε το κύριο μονοπάτι, από Καρυά) είτε στο 37.636743, 22.522224, από όπου κινούμαστε νότια, μέσα από ρεμματιά, που ανηφορίζει ως τη ράχη του Αρτεμισίου. Μολονότι σημειώνεται σε χάρτη της Ανάβασης και είναι κομματάκι πιο σύντομη, λίγα είναι τα πλεονεκτήματα τής εν λόγω διαδρομής, η οποία μάλιστα είναι ανεπαρκώς ή και καθόλου σηματοδοτημένη. Ωστόσο, θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί ως εκκίνηση για μια καθαρή, περιπετειώδη διάσχιση ολόκληρης της κορυφογραμμής, από τη βάση της. 

Περιγραφή διαδρομής

Η πορεία στις χαμηλότερες πλαγιές του βουνού γίνεται απροβλημάτιστα, ακολουθώντας γνωστά και πεπατημένα μονοπάτια. Το μόνο διακύβευμα είναι να χαωθούμε από την πληθώρα των επιλογών πρόσβασης. Έτσι, στο πρώτο συναπάντημά μας με τον δασικό δρόμο, στο σημείο περίπου [37.62789, 22.53513] συνεχίζουμε νότια/αριστερά στον δασικό δρόμο και, λίγα βήματα πιο κάτω, βρίσκουμε κάποιου είδους στέρνα με ελάχιστο νερό, εν αμφιβολία πόσιμο. Τρέχει ελάχιστο από μια παλιά μαντεμένια σωλήνα, αν δε με γελάει το μνημονικό μου, και γενικώς δεν σε προσελκύει ιδιαίτερα, σε μια φάση που -λογικά- το παγούρι μας, ο ασκός μας, το μπουκάλι μας, είναι ακόμα γεμάτα. Στο δεύτερο συναπάντημά μας με άλλον δασικό δρόμο ψηλότερα [37.62386, 22.53105] περνάμε αμέσως απέναντι και συνεχίζουμε ευθεία, αναζητώντας το μονοπάτι που ανηφορίζει ομαλότερα προς τη βόρεια κόψη του βουνού, όπως σημειώνεται πάνω-κάτω, στο στίγμα που παραθέτω. Πολλές φορές ενδώσαμε στην ευκολία του δασικού δρόμου και την επιβλητική κορυφογραμμή του Κτενιά στα αριστερά μας, ώστε τον ακολουθήσαμε μέχρι το τέρμα του και μετά του κάκου αναζητούσαμε ομαλή έξοδο προς τα δεξιά, για να βρούμε τα Χτένια. Εκεί, ουσιαστικά, είναι και το τελικό σταυροδρόμι, όπου αφήνει κανείς το «νορμάλ» μονοπάτι, για την εναλλακτική εκδοχή των Χτενιών.

Τα «Χτένια»
Περπατώντας προς τα δυτικά, σε ολοένα και αυξανόμενη κόντρα, βρίσκουμε τα σημάδια που οδηγούν στα Χτένια, με χαρακτηριστικότερο ένα βέλος που υποδεικνύει δεξιόστροφη ανηφορική πορεία προς την κόψη. Όταν πια κερδίσουμε το απαραίτητο ύψος, μπαίνουμε για τα καλά στην κορυφογραμμή, για την ακρίβεια κινούμαστε παραλλήλως αυτής και ακριβώς από κάτω της, ακολουθώντας τακτικά κόκκινα σημάδια. Το μονοπάτι είναι στενό αλλά όχι ιδιαίτερα εκτεθειμένο. Το πρώτο άξιο λόγου πέρασμα συνίσταται σε έναν κεκλιμένο βράχο 1,5 περίπου μέτρου, που φράζει το διάβα μας και πρέπει να καβαλήσουμε, χρησιμοποιώντας την τριβή του και ενδεχομένως ένα-δύο πιασίματα ψηλότερα για να τραβηχτούμε. Με τον βράχο στεγνό, το εγχείρημα είναι σαφώς ευκολότερο. Πρόκειται για ένα ήσσον πρόσκομμα, UIAA I και κάτι, χωρίς ιδιαίτερη έκθεση, που όμως δεν θα υπερπηδηθεί «στον αυτόματο» και θα απαιτήσει λίγη σκέψη.

Περπατάμε σε στενό μονοπάτι, έχοντας στα δεξιά μας τον τοίχο της κορυφογραμμής και αριστερά μας το ανατολικό οροπέδιο. Ενίοτε χρησιμοποιούμε χέρια για στήριξη, λόγω κλίσης, αλλά προωθούμαστε εύκολα, με άφθονα πατήματα στα απότομα ανεβοκατεβάσματα του μονοπατιού. Μέχρι το επόμενο αξιοσημείωτο πέρασμα, η κίνηση απαιτεί συγκέντρωση, αλλά δεν γίνεται αναρριχητικά. Σκεφτείτε πως, στο AMR, οι trail runners καλούνται να κατέβουν την ίδια διαδρομή με υψηλές ταχύτητες.

Η κορυφή όλο και πλησιάζει, αλλά η γραμμή προσέγγισης παραμένει αθέατη στο γυμνό μάτι, καθώς διέρχεται από ζωνάρια, τοίχους και σάρες, για να μας εξυψώσει στο ψηλότερο σημείου του Αρτεμισίου.

Σε κάποια φάση, περνάμε στην δεξιά πλευρά της κόψης, βλέποντας για λίγο, στο δεξί μας χέρι, την Αρκαδία. Τραβερσάρουμε απότομη πλαγιά τοποθετώντας μυαλωμένα τα πόδια μας και πολύ σύντομα στρίβουμε αριστερά, προκειμένου να σκαρφαλώσουμε σε μικρό λούκι-σάρα 40 μέτρων, έχοντας πρόσωπο την ανατολή και αδιαπέραστο τοίχο στα δεξιά μας. Το τερέν είναι απότομο, με κλίση όχι πάνω από 40° και σαθρές μικρές πέτρες (σάρα).

Σε ορισμένες περιπτώσεις και αναλόγως τι κρίθηκε ασφαλέστερο ανά περίσταση, αντί να κερδίσουμε ύψος μέσα από το λούκι, επιλέξαμε να επιδοθούμε σε scrambling UIAA I και να σκαρφαλώσουμε σε παράλληλη βαθμιδωτή κόψη στα αριστερά της σάρας, με άφθονα πατήματα και πιασίματα, προσέχοντας να μην γκρεμιστούμε, φυσικά, διότι η προσγείωσή μας θα ήταν απρόβλεπτη και εν δυνάμει μοιραία.

Μετά το λούκι, κινούμαστε σε μικρά πατάρια και ζωνάρια του βουνού, με γκρεμό στο αριστερό μας χέρι και απρόσκοπτη θέα στον γύρω κάμπο, στο Λύρκειο και τη βόρεια Αργολίδα. Στα πιο στενά του τμήματα, το μονοπάτι έχει πλάτος ένα σώμα, αλλά είναι συμπαγές και επίπεδο (όχι κεκλιμμένο), ώστε συνεχίζουμε απροβλημάτιστα και με τη δέουσα προσοχή. Ο επίδοξος κατακτητής του Αρτεμισίου καλείται να εκτελέσει μία-δύο ανορθώσεις με εύκολο scrambling, κοιτώντας τα (άφθονα) πατήματά του και χρησιμοποιώντας χέρια για ισορροπία. Παρομοίως εκτυλίσσεται και το τελευταίο τμήμα της ανάβασης, πριν την κορυφή: εύκολο scrambling UIAA I, με έκθεση στην πλάτη μας και ορισμένα σημεία όπου δεν συγχωρείται στραβοπάτημα. Το τερέν έχει σαθρά σημεία, αλλά σε γενικές γραμμές προσφέρει συμπαγή βράχια που μπορεί κανείς να εμπιστευτεί, αν κάνει σωστή εκτίμηση. Εκεί, στα ψηλά του βουνού, πριν το κολωνάκι της κορυφής, σε ένα από τα πιο απαιτητικά σημεία έχουν καρφωθεί και δύο βύσματα, τα οποία υποθέτω ότι, σε συνδυασμό με κάποιο φιξαρισμένο σχοινί, εξυπηρετούν την ασφάλεια των trail runners που κατεβαίνουν.

Στην κορυφή, με το πεσμένο (σήμερα) από άγνωστη δύναμη κολωνάκι, θα ανταμειφθούμε με άπλετη θέα της Αργολίδας και της Αρκαδίας, ιδίως δε των άγνωστων σε πολλούς αργο-αρκαδικών ορεινών όγκων: του όρους Τραχύ (με κορυφή το Καρούμπαλο), του όρους Σκιαθίς, της Αρμενιάς, του Ολίγυρτου και του Λύρκειου.

Δυστυχώς, το όποιο ιερό της θεάς Αρτέμιδος, προστάτιδας των βουνών και των δασών, έχει χαθεί στον χρόνο και στην ιστορία, αλλά στον ήλιο του χειμώνα ο πεζοπόρος που ξαποσταίνει στον Μαλεβό νιώθει τη θαλπερή της παρουσία.

Επιστροφή

Πλείστες οι επιλογές επιστροφής στην αφετηρία μας, αναλόγως από πού ξεκινήσαμε για τα Χτένια, την εποχή και τι θέλουμε να βιώσουμε.

Μπορούμε, φυσικά, να γυρίσουμε από τα ίδια, δηλαδή από τη γραμμή της ανάβασής μας – μολονότι δεν είναι και ό,τι προτιμότερο, με δεδομένο ότι θα κληθούμε να κατέβουμε τα ίδια περάσματα – εγχείρημα εκ των πραγμάτων δυσκολότερο και με μεγαλύτερο ρίσκο.

Μια άλλη επιλογή κατάβασης περιλαμβάνει τη χρήση της χαρακτηριστικής ράμπας που κατηφορίζει την ανατολική πλαγιά του βουνού προς βορρά. Την προσεγγίζουμε ακολουθώντας για λίγο το «νορμάλ» μονοπάτι κατάβασης από την κορυφή, το οποίο και αφήνουμε σύντομα, περίπου στο 37.619906, 22.515400 για να κατηφορίσουμε την πλατιά «ράμπα». Χαμηλότερα, στο 37.621249, 22.515945 στρίβουμε αριστερά, ανάμεσα σε χαρακτηριστικά βράχια, για να τραβερσάρουμε, ωσότου σμίξουμε και πάλι με τα Χτένια. Σκοπός αυτού του ελιγμού να αποφύγουμε τα πλέον απότομα και εκτεθειμένα σημεία της ανάβασής μας.

Για τους πιο τολμηρούς και έμπειρους, τα δυτικά μεγάλα λούκια του Αρτεμισίου (τα οποία συναντάμε δεξιά, λίγα μέτρα κάτω από το κορυφή) κατηφορίζουν γρήγορα και αποτελεσματικά προς τη θέση «Μπρακατσάκι», αλλά η χρήση τους δεν προτείνεται χωρίς τις κατάλληλες συνθήκες εξοπλισμού και χιονοκάλυψης, καθώς η απότομη κλίση τους θέτει σε δοκιμασία γόνατα και υπομονή. Είναι, επίσης, πολύ ενδιαφέρουσες γραμμές χειμερινής ανάβασης, αλλά τούτο αποτελεί αντικείμενο ξεχωριστής καταγραφής…

Υπάρχει, φυσικά, το μονοπάτι της Νεστάνης, αλλά και μια ακόμα (σηματοδοτημένη) πορεία κατάβασης που ξεκινά από τον αυχένα της κορυφής, η οποία διαφοροποιείται από την «νορμάλ» στο ότι κατηφορίζει τη νότια ράχη του βουνού και οδηγεί σε ένα (μη σηματοδοτημένο) μονοπάτι, που φέρνει κύκλο τις νότιες/δυτικές πλαγιές του βουνού και καταλήγει στη βάση των δυτικών λουκιών του.

To Αρτεμίσιο είναι οργωμένο με μονοπάτια, δασικούς δρόμους και γραμμές του AMR. Αν κάποιος ήθελε να χαρτογραφήσει τον λαβύρινθο των πεζοπορικών επιλογών, θα είχε υλικό για ένα ολόκληρο βιβλίο!

Σε κάθε περίπτωση, ο ορθολογισμός και η αισθητική επιβάλλουν την επιστροφή από την κλασική, «νορμάλ» γραμμή ανάβασης, όπως σημειώνεται στον χάρτη με το στίγμα GPS παρακάτω. Δεν είναι η πιο σύντομη, αλλά μάλλον είναι η πιο ασφαλής (εκτός των περιπτώσεων βαριάς χιονοκάλυψης, οπότε και πάντοτε με φόβιζαν οι τραβέρσες στις επικλινείς σάρες με το στιβαγμένο χιόνι) περιλαμβάνει σημεία ενδιαφέροντος, ενώ παρέχει την ευκαιρία για μια γενικότερη εικόνα από το βουνό, στο πλαίσιο της ίδιας εξόρμησης.

Επίλογος

Για τους κατοίκους της Αργολίδας, το Αρτεμίσιο είναι το comfort βουνό, που ανεβαίνεις όταν δεν έχεις τον χρόνο ή το κουράγιο να μπεις σε νέες περιπέτειες ή να ξοδέψεις τη μισή σου ημέρα στο αυτοκίνητο – όταν θέλεις απλώς να κινηθείς σε οικεία, φιλόξενα μέρη εκτελώντας το ετήσιο προσκύνημά σου στην Αρτέμιδα.

Για τους υπόλοιπους ορειβάτες, το Αρτεμίσιο μπορεί να αποτελέσει μια ευχάριστη έκπληξη, μια παρεμπίπτουσα εξόρμηση κατά την επίσκεψή τους σε μια περιοχή που προσφέρει άφθονες δυνατότητες σπορ αναρρίχησης (είτε μιλάμε για την Αργολίδα είτε για την Αρκαδία) και χαρακτηρίζεται από το ήπιο κλίμα και την πρόσβαση στη θάλασσα (για όσους έχουν τέτοιες ακατανόητες προτιμήσεις!)

Για εμένα, υπήρξε το βουνό της ορειβατικής μου βρεφικής ηλικίας. Στις πλαγιές του δοκιμάστηκα με φίλους, γιόρτασα το τέλος του lockdown, χάλασα τα κραμπόν μου στη ράμπα και σκαρφάλωνα σε άγνωστα βράχια να χωθώ στα Χτένια. Σε αυτό θα επιστρέφω στα ζενίθ και στα ναδίρ μου.